Kamis, 02 Desember 2010

CUPAK TEKEN GRANTANG

Ada katuturang satua, I Cupak teken I Grantang. Menyama ajaka dadua. I Cupak ane kelihan, I Grantang ane cerikan. Goba lan parilaksanan kaka adi punika doh pesan matiosan. I Cupak gobane bocok, kumis jempe, kales, brenges, lan bok barak keke alah duk. Basang gede madaar kereng pesan. Nanging joh bina ajaka adine I Grantang. I Grantang pengadegne lanjar, goba alep bagus, asing-asing anake ngantenang makejang ngedotang. Kemikane manis tur anteng magarapan.

Kacarita sedek dina anu, i Cupak ajak I Grantang matekap di carike, I Grantang matekap nututin sampi, nanging i Cupak satate maplalianan dogen gaene. Tusing pesan I Cupak ngrunguang adine magae. Disubane I Grantang suud matekap mara I Cupak teka uli maplalianan. Yadiastun keto bikas beline masih luung penampene I Grantang. I Grantang ngomong munyine alus tur nyunyur manis.

"Kemu beli malunan mulih tiang lakar manjus abedik. "Icupak masaut gangsar,"Lamun keto kola lakar malunan mulih, adi. I Cupak laut majalan mulih. Disubane joh liwat uli sig I Grantange manjus, ditu lantas I Cupak makipu di endute kanti awakne uyak endut. Disubane keto, I Cupak nutugang majalan ngamulihan saha jlempah jlempoh.

Kacarita ane jani i Cupak suba neked diwangan umahe, ditu laut I Cupak gelur-gelur ngeling. Meme bapane tengkejut ningehin eling panakne tur nyagjag laut nakonin,"Cening-cening bagus Wayan Cupak anake buka cening ngudiang cening padidi mulih buine blolotan, men adin ceninge I Made Grantang dija?" Disubane keto petakon reramane, laut masaut i Cupak sambilange ngeling. "Kene ento bapa lan meme Kola anak uli semengan metekap dicarike I Grantang anak meplalianan melali dogen uli semengan, buine ia ento ngenemin anak luh-luh dogen gaene". Mara monto pesadune I Cupak bapane suba brangti teken I Grantang. Suud keto laut bapane ngrumrum I Cupak. "Nah, mendep dewa mendep, buin ajahan lamun teka I Grantang lakar tigtig bapa, lakar tundung bapa uli jumah. "Lega pesan kenehne I Cupak ningeh bapane pedih teken I Grantang. Apang tusing ketara dayane jele, I Cupak pesu ngaba siap lakar mabongbong.

Ane jani kacaritayang I Grantang suba ngamulihang uli carik genah ipun magarapan. I Grantang majalan jlempah jlempoh kabatek baan kenyelne kaliwat. Tan kacaritayang malih kawentenang ipun ring margi, kancit sampun neked jumahne. Duk punika sahasa bapane teka nyag jag nyambak tur nigtig. Bapane ngomong bangras. Makaad cai makaad Grantang, nirguna bapa ngelah panak buka cai. Goba melah, solah jele, tur tuara demen nyemak gae, men nyak adung goba ajaka bikase? Dija cai maan ajah-ajahan keto? " I Grantang ngeling sigsigan merasa teken dewek kena pisuna. Ngomong laut I Grantang, sakewala raosne pegat-pegat duaning sambilange ngeling. "Nah, Bapa yan suba keto keneh bapane, nundung anake buka tiang....uli jumah, tiang nerima pesan tresnan bapane ento. Dumadak-dumadik sepatilar tiang uli jumah bagia idup bapa miwah belin tiange I Cupak.

Amonto I Grantang ngomong teken bapane laut majalan makaad uli jumah. Lampah laku pajalane I Grantang tur jlempah-jlempoh pejalane kabatek baan naanang basang seduk. Sakit saja kenehne I Grantang ningeh munyin bapane abuka keto. Disubane joh I Grantang liwat, teka lantas I Cupak turnakonang adine I Grantang. "Meme...Bapa...adin kolane dija? " Mesaut laut bapane, "Adin I Dewane suba tigtig bapa tur suba tundung bapa uli jumah. Jani apang tawange rasan mayusne ento." Mara keto pasaut bapane I Cupak ngeling gelur-gelur tur mamunyi : "Ngudiang ketang bapa adin kolane. Dadi tundung bapa adin kolane, dija jani alih kola adin kolane ...anak kola ...anak ... anak kola ane mayus magae, ngudiang adin kolane tundung bapa?" Ningeh munyin I Cupake keto dadi engsek memen bapane, merasa teken dewek pelih. "Jani kola lakar ngalih adin kolane, lakar abang kola takilan!" Masepan-sepan memene ngaenang I Cupak takilan.

Kacarita jani I Cupak ninggal umah ngalain memen bapane lakar ngruruh I Grantang. Gelur gelur I Cupak ngaukin adine Adi....adi....adi..Grantang ... ene kola teka ngaba takilan ..Adi!" Cutetin satua, bakat bane ngetut adine, tepukina ditengah alase. Ditu lantas I Cupak ngidih pelih teken adine. Adi jalan mulih adi, ampurayang Beli adi, jalan adi mulih!" I Grantang mesaut alot, "kema suba Beli mulih padidi, depang tiang dini naenang sakit ati, diastun tampin tiang mati.Apa puaran tiange idup tusing demenin rerama. "Disubane buka keto pasaut adine laut nyawis nimbal natakin panes tis, suka duka ajak dadua. Jalan mareren malu adi, kola kenyel pesan nugtug adi uli jumah. Ene kola ngaba takilan, jalan gagah ajak dadua. "I Cupak lantas nunden adine ngalih yeh, "Kema adi ngalih yeh, kola nongosin takilane dini. "Nyrucut I Grantang ngalih yeh. Disubane I Grantang liwat joh, pesu dayane I Cupak lakar nelahang isin takilane. Sepan-sepan I Cupak ngagah takilane tur daara telahanga. Sesubane telah, kulit takilane besbesa tur kacakanga di tanahe. Nepukin unduke ento lantas I Cupak dundune teken I Grantang. I Cupak mani-mani kapupungan. "Aduh adi apa mesbes takilane ne? Bes makelo Adi ngalih yeh kanti takilane bakat kalain pules. Nah ne enu lad-ladne jalan gagah ajak dadua."Disubane ada raosne I Cupak buka keto laut masaut I Grantang, "Nah daar suba beh, tiang tusing merasa seduk" I Cupak medaar padidiana, ngesop nasi nginem yeh, celekutang nitig tangkah, suud madaar I Cupak taagtaag nyiriang basang betek.

Disubane I Cupak ajaka I Grantang maan mareren laut ngalanturang pejalane. Kacarita ane jani I Cupak lan I Grantang neked di Bencingah Puri Kediri. Di desane ento suung manginung, tusing ada anak majlawatang. Pejalane I Cupak ngetor kabatek baan jejehne, jani suba neked kone ia di jaba puri Kedirine, ditu I Cupak nepukin peken. Di pekene masih suung manginung tuah ada dagang nasi adiri buina mengkeb madagang. Ngatonang unduke buka keto, ditu laut I Grantang metakon teken dagange ento, "Nawegang jero dagang nasi, titiang matur pitaken, napi wastan jagate puniki, napi sane mawinan jagat druwene sepi. I Dagang nasi masaut, Jero, jero anak lanang sareng kalih jagate puniki mawasta jagat Kediri. Jagat puniki katiben bencana. Putran Ida Sang Prabu kapandung olih I Benaru. Ida Sang Prabu ngamedalang wecana, sapasiraja sane mrasidayang ngrebut putran gelahe tur mademang I Benaru jagi kaadegang agung ring jagate puniki. Wantah putrin Ida sane kaparabiang ring sang sane prasida mademang I Benaru.

I Cupak masaut elah, "ah raja belog kalahang Benaru. Kola anak suba bisa nampah Benaru. Eh dagang, kema orahang teken rajabe dini. Bantes Benaru aukud elah baan kola ngitungang". I Grantang megat munyin beline, "Eda Beli baas sumbar ngomong, awak tusing nawang matan Benaru. Patilesang raga beline digumin anak. "Sakewala I Cupak bengkung ngelawan tur tuara ngugu munyin adine. "Adi baas setata, adi mula getap. Kalingke nampak ngadeg gumi, baanga ngidih nasi dogen beli nyak ngematiang I Benaru. "I Grantang nglanturang munyine teken jero dagang nasi. "Inggih jero dagang nasi durusang uningan marika ring Ida Sang Prabu. Titiang jagi ngaturang ayah, ngemademang ipun I Benaru. "Duaning asapunika wenten pabesene I Grantang, laut I dagang nasi gagesonan nangkil ka puri. Nganteg ring puri I Dagang nasi matur, "Inggih Ratu Sang Prabhu sasuhunan titiang, puniki wenten tamiu sareng kalih misadia jagi ngemademang I Benaru.

Riwawu asapunika atur I Dagang nasi, premangkin ledang pisan pikayun Ida Sang Prabhu. Raris Ida Sang Prabhu ngandika, " Ih memen cening, yen mula saja buka atur men ceninge, lautang kema tunden ia tangkil ka puri apang tawang gelah!" Sesampune wenten renteh wacanan Ida Sang Prabhu,'I Dagang nasi jek ngenggalang ngalih I Cupak teken I Grantang. Nganteg di peken dapetange I Cupak masehin lima mara suud madaar. I Grantang kimud kenehne nepukin beline setata ngaba basang layah. I Grantang laut ngomong. "Nawegang jero dagang belin tiange iwang ngambil ajengan, mangda ledang jero ngampurayang santukan titiang nenten makta jinah. "I Cupak masaut, "Saja kola nyemak nasi, ampura kola, tusing sida baan kola naanang basang layah. "I Dagang nasi anggen kenehne ningeh munyine I Grantang. Munyin I Cupake tan kalinguang. I dagang nasi laut nekedang pangandikan Ida Sang Prabhu, apang tangkil ajaka dadua. Sesampune katerima pabesene punika olih I Dagang nasi.

Teked di puri hut panjake pati kaplug melaib, kadene I Benaru. Kacrita sane mangkin I Cupak lan I Grantang sampun tangkil ring ajeng Ida Sang Prabhu raris Ida Sang Prabhu ngandika, "Eh cai ajak dadua cai uli dija, nyen adan caine?" I Grantang matur dabdab alon,"Nawegang titiang Ratu Sang Prabhu, titiang puniki wantah jadma nista saking jagat Gobangwesi. Munggwing wastan titiang wantah I Grantang, niki belin titiange mewasta I Cupak. Titiang jagi matetegar nyarengin sewayambarane puniki ngamademang ipun satrun palungguh I Ratu I Benaru. Konden suud aturne I Grantang saget sampun kasampuak olih I Cupak, tur ngomong kene, "Kola seduk, kola lakar ngidih nasi abetekan. Basang kolane layah. Suud keto I Cupak ajak I Grantang mapamit. Ida Sang Prabhu mapaica cincin mas masoca mirah teken pajenengan puri Kediri. Ento pinaka cirin I Grantang dados utusan.

Gelisang carita I Cupak kebedak-bedak, lantas nepukin telaga linggah tur bek misi yeh. Ditu lantas I Cupak morahang teken adine. "Adi...adi Grantang mareren malu, kola kenyel tur bedak pesan, kola lakar ngalih yeh ditu di telagane. "Kasautin laut pamunyin Beline teken I Grantang, "Eda beli ditu ngalih yeh, ento anak yeh encehne I Benaru tusing dadi inem, beli, "Ningeh munyin adine keto I Cupak makesiab ngatabtab muane putih lemlem. I Grantang nutugang majalan. I Cupak buin nepukin gegumuk maririgan. Ditu buin I Cupak matakon teken adine, "Nyen ane ngae gunung gunungan dini adi?" sambilange maklemir I Grantang nyaurin petakon beline. "Ene tusing ja gunung-gunungan beli, ene mula tuah taine I Benaru beli. I Cupak makraik baan takutne. "Aduh mati jani beli adi, yan mone geden taine, lamun apa ja gedene I Benaru, adi?. Jalan suba mulih adi. I Grantang nguncangang majalan ngungsi Guane I Benaru. I Cupak bejag bejug nutug I Grantang.

Kacaritayang sane mangkin I Cupak ajaka I Grantang suba teked di sisin goane I Benaru. Umah I Benaru ditengah goane. I Cupak laut ngomong " Adi .... kola tusing bani tuun adi, adi dogen suba masiat ngelawan I Benaru. Kola ngantiang dini. Kewala ngidih olas kola teken adi, tegul kola dini adi! " Bincuh I Grantang ngalih tali anggona negul I Cupak. Disubane suud I Grantang negul beline, I Grantang laut matinget teken beline, "Ene tingalin tumbake buin ajahan beli, yan bah kangin tumbake ento pinaka cirin tiange menang di pasiatan. Sakewala yan bah kelod tumbake, ento pinaka cihna tiang kalah. "Suud matinget, teken beline, I Grantang laut tuun ka goane.

Teked di tengah goane dapetange I Benaru nagih melagandang Raden Dewi. I Benaru matolihang tur matbat I Grantang. " "Eh iba manusa cenik, wanen iba teka mai, Yan iba mabudi idup matulak iba mulih ! " Disubane keto ada munyine I Benaru, laut I Grantang masaut wiring, "Apa..apa..orahang iba Benaru? Kai teka mai mula nyadia lakar ngalahan iba, tur kai lakar mendak Raden Dewi putran Ida Sang Prabhu. Kai lakar ngiring Ida ka Puri. " I Benaru lantas ngelur brangti laut ngamuk. Ditu I Grantang mayuda ngajak I Benaru. Sangkaning kepradnyanan I Grantang mayuda, dadosne I Grantang polih galah nebek basangne I Benaru nganti betel antuk keris pajenengan purine. I Benaru ngelur kesakitan basangne embud mebrarakan.

Kacrita ane jani, I Cupak baduuran ningeh I Benaru ngelur. I Cupak pesu enceh, tur tategulane telah tastas. Ditu lantas I Cupak inget teken patingetne I Grantang. Ningalin lantas tumbake ento suba bah kangin. Mara I Cupak masrieng kenehne liang. I Cupak laut ngomong, " Adi...adi Grantang antos kola Adi. Yan kola tusing maan metanding ngajak I Benaru jengah kola, Adi. " I Grantang laut ngomong uli tengah goane teken I Cupak. "Beli tegarang entungan tali bune ka goane! "Disubane ada raos adine buka keto laut I Cupak ngentungan taline ento. Ditu lantas I Grantang ngelanting ditaline apan ngidang menek. I Grantang sambilange ngamban Raden Dewi. Disubane I Grantang lan Raden Dewi nengok uli ungas goane, gegeson pesan I Cupak nyaup Raden Dewi tur sahasa megat tali ane glantingine baan I Grantang. Duaning tali bune kapegatang, ditu lantas I Grantang ulung ngeluluk ditengah goane. Semaliha Ida Raden Dewi kasirepang olih I Cupak di batan kayune satonden megat tali bune ento.

Kacaritayang sane mangkin, I Cupak ngiring Ida Raden Dewi nuju Puri Agung. Tan kacaritayang kawentenang Ida kairing baan I Cupak ring margi, kancit sampun rauh Ida ring Puri. Ida Sang Prabhu ledang kayune tan siti, digelis raris nyaup Raden Dewi. Ida Sang Prabhu raris matemuang Ida Raden Dewi teken I Cupak sawireh I Benaru suba mati. I Cupak matur ring Ida Sang Prabhu, I Grantang sampun padem, kapademang oleh I Benaru. I Cupak mangkin kaadegang Agung ring Puri.

Kacaritayang sane mangkin I Cupak sampun madeg Agung ring Puri. Makejang panjake keweh, duaning sasukat risapa madeg I Cupak sadina-dina panjake makarya guling.

Sane mangkin iring menengang abosbos cerita sapamadeg I Cupak, iring sane mangkin caritayang kawentenang I Grantang ring tengah goane. I Grantang grapa-grepe bangun nyelsel padewekan. "Raturatu Bhatara nguda kene lacur titiange manumadi?" Kasuen-suen dados metu rincikan naya upanaya I Grantang bakal nganggon tulang I Benarune menek. I Grantang ngragas tur makekeh pesan menek. Sakewanten sangkanin sih Ida SangHyang Parama Kawi I Grantang nyidayang ngamenekang. I Grantang jadi suba neked di baduuran. I Grantang lantas nugtugang pejalane nuju je puri. Gelisang carita I Grantang suba neked di puri. Ditu lantas I Grantang ngomong teken panyeroan I Cupake, "Jero tulung titiang, titiang jagi tangkil matur ring Ida Sang Prabhu. "Malaib panyroane ka puri nguningayang unduke punika teken Raden Cupak. I Cupak inget teken adine ane enu digoane. Ditu lantas I Cupak ngelur nunden panjake ngejuk tur ngulung aji tikeh tur ngentungang ka pasihe.

Kacarita buin manine Pan Bekung memencar di pasihe ento. Uling semengan nganti linsir sanje memencar tusing maan be naang aukud. Ngentungan pencar tanggun duri, pencare marase baat, mare penekanga bakatange tikeh. Buin Pan Bekung mulang pencar buin bakatange tikehe ane busan. Gedeg basang Pan Bekunge, laut tikehe abane menek tur kagagah. Makesiab Pan Bekung ningalin jadma berag pesan. Pan Bekung enggalang ngajak anake ento kepondokne. Teked dipondokne pretenina teken Men Bekung. Sewai-wai gaenange bubuh, uligange boreh. Dadosne sayan wai sayan misi awakne I Grantang. Dadi kendel Pan Bekung ajak Men Bekung iaan unduk panak truna tur bangus. Di subane I Grantang seger ditu lantas I Grantang ngae tetaneman. Megenepan pesan bungane tanema. Disubane bungane pada kembang, I Grantang ngalap bungane ento tur adepa teken Men Bekung ka peken. Sadinadina saja geginane I Grantang metik bunga lan Men Bekung ngadep.

Kacarita ane jani ada wong jero uli puri Kediri lakar meli bunga. Makejang bungane Men Bekung belina baan wong jerone ento. Disubane suud mablanja lantas wong jerone ento ka puri ngaturang bunga. Bungane ane kaaturang katerima olih Ida Raden Dewi. Mara kearasan oleh Raden Dewi dadi merawat rawat anak bagus dibungane.

Eling lantas Ida teken I Grantang anak bagus ane ngamatiang I Benaru. Ida Raden Dewi raris metaken teken wong jerone. "Eh Bibi bibi Sari dija nyai meli bungane ene?"buin mani ka pasar apang kacunduk teken dagang bungane ene." Manine kairing Ida Raden Dewi lunga, matumbasan ka pasar.Gelisang carita raris kapanggih Men Bekung nyuun kranjang misi bunga mewarna warni. Raden Dewi raris nampekin. Kagiat Raden Dewi nyingak bungkung mas masoca mirah ane anggone teken Men Bekung. Bungkunge ento wantah druwen Ida Sang Prabhu lingsir, ane kapicayang teken I Grantang. Ngaksi kawentenane punika, raris Raden Dewi ngandika teken Men Bekung. "Uduh Meme, titiang matakon, dija umah memene?' Ajak gelah melali kema ka umah Memene apang gelah nawang. " Gelisang carita Ida Raden Dewi sampun neked di pondok Men Bekung. Pan Bekung kemeg-megan sinambi ngadap kasor saha nyambang sapangrauh Ida Raden Dewi. Ningeh Bapane makalukang tur epot laut I Grantang nyagjag. Ditu lantas I Grantang matemu teken Raden Dewi. Rikanjekan pinika Ida Raden Dewi nyagjag tur mlekur I Grantang sinambi nangis masasambatan, "Aduh Beli mgudal las beli ngutiang tiang. Ngudiang beli tusing ka puri tangkil ring Ida Sang Prabhu." Sasampune wenten ketel wacanan Ida Raden Dewi raris I Grantang nyawis tur matur dabdab alon, ngaturan parindikan pajalan sane sampun lintang.

Kacaritanyang mangkin I Grantang sareng Ida Raden Dewi suba neked di puri. Sang Prabhu maweweh meweh ledang kayun Idane nyingak putrane anut masanding ajaka I Grantang. Kacaritayang mangkin I Cupak katundung uli puri. I Grantang mangkin kaadegang agung ring puri. Sasukat I Grantang madeg agung, jagate gemuh kerta raharja. Panjake sami pada girang pakedek pakenyung duaning suud ngayahin raja buduh.


                                                                                                                                           by : ubud radio

NANG CUBLING

Kacrita di desa anu ada anak mapungkusan madan Nang Cubling. Sedek dina ia masangin bojog di tukade, lantas ada bojog gede teka tur matakon,
“Nang Cubling, basang apa ento kaumbah?”
Nang Cubling masaut, “Basang I Lut.”
I Bojog tusing buin matakon, nglantas magedi. Buin kesepne buin ada bojog gede teka, masih ia matakon,
“Nang Cubling basang apa ento kaumbah?”
Nang Cubling masaut, “Basang I Lut.”
I Bojog lantas magedi. Liu bojoge teka matakon, nanging pasaut Nang Cublinge patuh dogen.


Critayang jani ada bojog cenik matakon,
“Nang Cubling, basang apa ento kaumbah?”
Nang Cubling masaut, “Basang I Lut.”
I Bojog buin nyekenang, “I Lut ento celeng?”
Nang Cubling nyautin, “Tusing I Lut ento, I Lut, I Lut, I Lut... tung.”
I Bojog buin nakonang, “Apa, kerasang te!”
Nang Cubling nyautin, “I Lut, I Lut, I Lut, I Lutung!”

Mara I Bojog ningeh munyin Nang Cublinge ngorahang I Lutung, lantas ia malaib morahan teken timpalne. Tusing makelo liu bojoge teka, lakar ngrejek Nang Cubling. Lantas malaib Nang Cubling tur morahan teken kurenanne. Nang Cubling lantas katunden marurub baan kasa. Buin kejepne teka bojog ajaka liu pesan, dapetanga Men Cubling ngeling. Bojoge lantas matakon, “Ih Men Cubling, nguda ngeling?”
Men Cubling masaut, “Kurenan icange ia mati.”
I Bojog masaut, “Ento apa ya di balene?”

I Bojog makejang kemo, tur ngungkab rurub Nang Cublinge, dapetanga Nang Cubling nylempang, tusing makrisik-krisikan. Makejang bojoge ngaden Nang Cubling saja mati. Men Cubling lantas ngomong, “Ih Bojog makejang, tulungin ja icang ngae bangbang ane gede tur dalem, lakar tongos nanem bangkene Nang Cubling!” lantas bojoge makejang ngae bangbang gede tur dalem. Sedek bojoge ngeduk bangbange, lantas Nang Cubling bangun nyemak bedeg anggona nekepin bangbange. Men Cubling ngenggalang nyemak yeh anget, anggona nyiam bojoge. Dadi bojoge makejang mati, lantas bangbange kaurugin.


                                                                                                                                           by : ubud radio

I CICING GUDIG

Nah ada kone tuturan satua I Cicing Gudig. I Cicing Gudig, buka adanne berag tegreg tur keskes gudig, sing jalana mlispis ada dogen anak ngesekang wiadin ngaltig. Sai-sai kone ia maselselan, nyelselang buat kalacuranne tumbuh dadi cicing makejang anake tuara ngiyengin.

Sedek dina anu I Cicing Gudig mlispis di pekene. Ada kone anak madaar di dagang nasine, ento kone nengnenga menek tuunanga dogen. Kene kenehne I Cicing Gudig, “Yan i dewek dadi manusa buka anake ento, kenken ya legan nyete ngamah, mebe soroh ane melah-melah. Ah kene baan, nyanan petenge lakar mabakti ke Pura Dalem, mapinunas teken Batari Durga apang dadi manusa.”


Kacrita suba peteng, mabakti kone lantas I Cicing Gudig di Pura Dalem. Medal lantas Ida Betari Durga tur ngandika teken I Cicing Gudig, ”Ih iba Cicing Gudig, dadi iba ngacep nira, apa katunasang?” Masaut I Cicing Gudig, “Inggih paduka Betari, yan paduka Betari ledang, titiang mapinunas mangda dados manusa.”

Kalugra kone pinunasne I Cicing Gudig, lantas ia dadi jlema. Dening I Cicing Gudig tusing bisa ngalih gae, tusing pati kone ngamah. Mara-maraan ngamah ulihan maan mamaling. Pepes kone ia katara mamaling. Lantas buin kone ia mabakti di Pura Dalem. Medal lantas Ida Betari Durga tur ngandika teken I Cicing Gudig, “Ih iba cai I Cicing Gudig, ngenken dadi iba buin mai?” Matur I Cicing Gudig, “Inggih paduka Betari, titiang tan wenten demen dados manusa panjak. Yan paduka Betari ledang, titiang mapinunas mangda dados “Patih”. Ida Betari Durga lugra.

Nujuang pesan kone dugase ento Ida Sang Prabu ngrereh buin adiri. I Cicing Gudig lantas kandikaang dadi Patih, tur I Cicing Gudig ngiring.“Beh keweh pesan i dewek dadi Pepatih, tusing maan ngenken-ngenken, begbeg pesan kandikayang tangkil ka puri. Yan i dewek dadi Anak Agung, kenken ya legan nyete nunden-nunden dogen.” Keto kenehne I Cicing Gudig. Nyanan petengne buin kone ia mabakti di Pura Dalem, mapinunasang apang dadi Anak Agung. Ida Betari Durga lugra, lantas patuh pesan kone goban I Cicing Gudige teken warna Ida Sang Prabu.

Kacrita sedek dina anu Sang Prabu lunga maboros ka alase, macelig kone I Cicing Gudig ka puri. Dening patuh goban I Cicing Gudige teken Ida Sang Prabu, dadi kasengguh Ida Sang Prabu kone ia baan I Patih muah teken prayogiane ane len-lenan.
Matur I Patih saha bakti, “Titiang mamitang lugra Ratu Sang Prabu, punapi awinan dados Cokor I Ratu paragayan tulak saking paburuan?” Masaut I Cicing Gudig, “Kene Patih, mawinan nira tulak, saking nira ngiringang sabdan Betara, tan kalugra nira malaksana mamati-mati. Kandikayang lantas nira tulak. To juru borose ada pinunasa teken nira, tusing ngiring mantuk, krana kadunga suba makenaan. Nira nglugrahin, mawanan tan pairingan nira mulih.” Keto pamunyinne I Cicing Gudig, teka jag ngugu kone I Patih muah panjake ane len-lenan.

Kacrita sai-sai kone I Cicing Gudig ngraosin anak mawikara. Reh Cicig gudig tuara nawang lud, makejang wikaran anake pelih baana ngundukang, ane patut menang kalahanga, anak patut kalah menanganga. Mawanan kaupet kone I Cicing Gudig dadi Agung, sawai-wai ngencanin anak mawikara dogen. Yan I Dewek okan Anak Agung, kenken ya demene, kema mai malali iringang parekan, di kenkene magandong, buina tusing pesan ngitungan apan-apan, sajawaning ngamah teken malali dogen.
Nyanan petengne, mabakti kone buin I Cicing Gudig di Pura Dalem, mapinunas apang dadi okan Anak Agung. Ida Betari Durga lugra. Patuh lantas gobanne I Cicing Gudig buka warnanida Raden Mantri.

Buin mani semenganne, maorta ilang kone lantas Ida Raden Mantri. Ya sedeng ewana jerone ngibukang Raden Mantri, deleng-deleng kone lantas I Cicing Gudig ngapuriang. Reh Cicing Gudig kasengguh Raden Mantri, makesiar kone keneh wang jerone makejang.
Kacrita jani I Cicing Gudig kapurukang malajah masastra. Dening asing ajahina muah takonina I Cicing Gudig tuara karoan baana apa, saapan kone lantas gurune ngemplangin I Cicing Gudig. “Koang,” keto kone aduhanne I Cicing Gudig. Dening keto, buin kone pasangetina ngemplangin I Cicing Gudig. “Koang,” keto kone buin aduhanne. Buin kemplangina tur pasangetina, buin kone I Cicing Gudig makoangan. Brangti kone lantas gurunne, lantas ia nyemak penyalin anggona nigtig I Cicing Gudig, kanti enceh-enceh, mara kone suudanga.

Kacrita nyanan petengne kone ka Pura Dalem lantas I Cicing Gudig mabakti, mapinunas apang buin dadi Cicing Gudig buka jati mula. I Cicing Gudig lantas buin dadi cicing gudig.


                                                                                                                                           by : ubud radio

I LUBDAKA

Kacritayang daweg dumun, wenten juru boros, maparab I Lubdaka. Liat salap baos banggras dengkak-dengkik. Solah ngapak-apak, nyapa kadi aku. Akedik nenten madruwe manah welas asih, morosin kidang, bojog wiyadin irengan.

Nuju panglong ping pat belas Tileming Kapitu, semengan ipun sampun ka alase. Nanging asiki nenten manggihin buron. Sampunang ja buron ageng, kadi rasa lelasan ja nenten wenten medal nenten wenten kepanggih.

I Lubdaka raris ngungsi alas sane sripit. Irika kacingak wenten telaga, toyanne ening pisan, tur magading tunjung manca warna. Irika I Lubdaka maka sanja, taler nenten wenten buron sane rawuh.
Ring sampune engseb suryane, raris I Lubdaka ngrenggeng : "Yeh... enen suba sanja, yen jani I dewek mulih, kapetengan di jalan, sinah aluh I macan ngebog I dewek. Ah... paling melah dini dogen I dewek nginep ".

Sapupute I Lubdaka ngrenggeng, raris ngrereh genah nginep. I Lubdaka mongkod taru bila ageng, sane mentik ring sisin telagane. Ring carang taru bila punika ipun ngesil.

Sampun nyaluk wengi I Lubdhaka arip. Metu ajerih manah ipun, yan nyriet akedik janten runtuh nengkayak. Raris ipun ngeka naya mangda nenten arip. Daun bilane kapikpik, tur kasintungang ring telagane. Kala punika jeg marawat-rawat, I kidang sanekatumbak olih ipun ibi. I kidang maplisahan ngelur ring tanahe, naanang sakit. Taler sawat-sawat dingeh ipun, pacruet eling panak I bojog, mangelingin memene kena tumbak.

Ngancan suwe, ngancan akeh parisolah ipune marawat, kala maboros ring alase, wantah ngardi sangsaran ye I buron. I Lubdaka raris ngrenggeng : "Liu pesan I dewek lakar ngae jelek di gumine, uli jani I dewek lakar suwud maboros". Asapunika semayan ipun wengine punika.

Antuk akeh daun bilane kapikpik, tur kasintungang ring telagane, raris mabejug daun bilane marupa lingga. Lingga maka linggih Ida Sang Hyang Siwa. Tur nenten kerasa, saget sampun semengan jagate. I Lubdaka gegesonan tedun, tur budal nenten makta punapa-punapi.

Rawuh ring pondok rabine nyanggra : "Inggih... Beli... Napi mawinan wawu rawuh. Napi ke beli mangguhang baya ring alase?". I Lubdaka raris gelis nyawis: "Adi sayang... beli tusing mulih ibi, sawireh beli kanti ka sanja, abesik tusing maan buron. Jengah keneh beline, lantas ngungsi alas sripit, ditu masih tusing ada buron.

Tur tusing marasa saget suba sanja. Yen beli mulih jejeh kapetengan di jalan, tur elah I macan ngebog dewek beli. Ento kerana beli nginep di tengah alase, duwur punyan bilane beli ngesil, magadang nganti ka lemah. Sambil magadang beli ngenehang dewek, sujatine jele pesan solah beli ane suba. Beli langgane mancut pramanan I buron. Ia i buron sujatine patuh cara I raga, ia masih mabudi idup. Ento kerana ane jani, beli lakar suwud maboros. Beli suwud ngambekang solah mamati-mati, ane madan Himsa Karma".

Ngawit punika I Lubdaka wusan maboros, tur geginan ipun sane mangkin, wantah matetanduran ring tegale. Pikolih matetanduran, anggen ipun ngupapira pianak somah.

Kacrita ring sampun I Lubdhaka lingsir, tur tiben sungkan raat pisan raris seda. Raris pianaknyane ngupakara layon I Lubdaka, Ngaben lantur Nyekah manut dresta.
Sampun puput pulah palih ngupakara, atman I Lubdaka raris malesat ka niskala,

tur sampun rawuh ring teleng marga sanga. Ring teleng marga sanga, atman I Lubdaka bengong, santukan ten uning ring genah jagi katuju. Daweg punika raris rawuh cikrabala akeh pisan, sahasa ngoros atman I Lubdaka, raris katur ring Ida Sang Hyang Suratma, ida pinaka dewa nyurat solah atmane.

Ida Sang Hyang Suratma raris mataken: "Eh... cai atma... nyen adan caine? Apa gaen caine di mercepada? Lautang jani cai matur teken manira".

Atman I Lubdaka raris matur sada ngejer: "Inggih... Ratu... titiang mawasta I Lubdaka. Karyan titiang ring jagate wantah maboros".

Wawu asapunika atur I Lubdaka, raris Ida Sang Hyang Suratma mawecana: "Eh... Lubdhaka... yen keto solah cai, ento madan Himsa Karma. Jele pesan solah cai. Ane jani sandang dosan caine, malebok dikawahe satus tiban".

Puput Ida Sang Hyang Suratma mangucap, raris cikrabala sami ngoros atman I Lubdaka kabakta ka kawah Candra Goh Muka. Rawuh ring teleng margi, tan pasangkan rawuh Surapsara akeh pisan melanin atman I Lubdaka.

Para cikrabala raris mataken, "Eh... Surapsara, ngudiang I dewa melanin atman I Lubdaka ane setata masolah corah di gumine?".

Surapsara sami mangucap, "Eh... cikrabala, apang i dewa tatas, tiang kandikayang olih Ida Hyang Siwa, mendak atman I Lubdhaka".

Yadiastun Ida Sang Hyang Siwa, sane ngarsayang atman I Lubdaka, cikrabala sami nenten kayun nyerah, santukan para cikrabala, pageh ngamel swadharma, mayang-mayang atma sane corah. Punika mawinan atman I Lubdaka, kukuh kagamel. Raris metu yuda
rames. Kasuwen-suwen kasor cikrabala sami. Atman I Lubdaka kagayot olih Surapsara, kagenahang ring joli emas.

Nenten suwe pamargin Surapsara sami, sampun rawuh ring Siwa Loka, raris atman I Lubdaka, katur ring Ida Sang Hyang Siwa.
Ida Sang Hyang Yama mireng indik asapunika, raris gelis tangkil ring Ida Sang Hyang Siwa. Sampun rawuh ring ajeng Ida Sang Hyang Siwa, raris Ida Sang Hyang Yama matur, "Inggih... Ratu Sang Hyang Siwa, I ratu sane ngardi awig-awig jagat, yan masolah becik polih linggih sane becik, yan masolah kawon polih linggih sane kawon. Raris I Lubdaka, sekala solah ipune kawon pisan, ngambekang solah mamati-mati. Dados ipun sane icen I Ratu linggih becik?. Yan puniki margiang I Ratu, janten katulad olih panjake sami, tur janten rug jagate".

Asapunika atur Ida Sang Hyang Yama, ten cumpu ring pamargin Ida Sang Hyang Siwa, ngicen I Lubdaka linggih becik.
Wawu asapunika atur Ida Sang Hyang Yama, raris Ida Sang Hyang Siwa nyawis, "Uduh... Dewa Sang Hyang Yama, eda Dewa salit arsa ( iwang penampen ). Saja I Lubdaka masolah Himsa Karma, nanging nuju Panglong pat belas Tilem Kapitu, ia suba ngelar brata, anggona nglebur dosane makejang".

Mireng bawos Ida Sang Hyang Siwa asapunika, ngancan nenten tatas Ida Sang Hyang Yama, raris Ida mangucap malih, "Inggih... Ratu Bethara, titiang pedas pisan, daweg punika I Lubdaka, wantah magadang ka lemah. Dados ipun wantah magadang, kabawos ipun ngelar brata?".

Ida Sang Hyang Siwa raris gelis nyawis, "Uduh... Dewa Sang Hyang Yama, mangkin nira nartayang indik i manusa. I manusa sujatine damuh sane sering lali. Lali maring raga, tur lali ring Ida Sang Hyang Widhi. Antuk laline mangliput, mawinan kenehne sering paling, mawastu sering masolah dursila. Raris antuk majagra utawi magadang Nira ngajahin manusa mangda eling ring raga. Majagra kalaning panglong pat pat belas, Tileming Kapitu. Sedeng becik daweg punika, nira ngelar yoga, mawinan duk punika kaucap rahina Siwa Ratri. Sane mangkin manira jagi nartayang, indik Bratha Siwa Ratri salanturnyane, majagra wewehin upawasa. Upawasa ten keni pangan kinum. Raris bratha Siwa Ratri malih siki, sane kabawos pinih utama, majgra, upawasa lan monobrata. Monobrata inggih punika meneng ening".

Ida Sang Hyang Yama malih masabda, "Inggih Ratu... titiang meled uning, napi mawinan ring Panglong pang pat belas, Tilem Kapitu, kanggen galah utama nangun bratha?".
Ida Sang Hyang Siwa raris masabda, "Suksman Tilem Kapitu inggih punika sekalane jagate kapetengan, maka niasa manah peteng. Sane ngardi manahe peteng wenten pepitu. Mangkin jagi dartayang nira saka siki.

1. Kaping siki SURUPA, punyah antuk goba jegeg wyadin bagus.
2. Kaping kalih DHANA, punyah antuk sugih arta brana.
3. Kaping tiga GUNA, punyah antuk kawagedan.
4. Kaping papat KULINA, punyah antuk wangsa lwih.
5. Kaping lima YOWANA, punyah antuk merasa nedeng teruna.
6. Kaping enem SURA, punyah antuk tuwak wyadin arak, miwah salwir tetayuban sane ngranayah      punyah, rawuhing ring salwiring Narkoba sami.
7. Kaping pitu KASURAN, punyah antuk merasa dewek wanen.

Pepitu sane ngawe manah peteng, sane ngawe manah paling, punika mawasta Sapta Timira. Kapetengan manah punika sane patut galangin antuk majagra, mangda I raga ten masolah dursila".
Sane mangkin manira jagi nartayang tata krama ngelar Bratha Siwa Ratri, mangda asuci laksana riin.
"Raris ring sampune sandyakala, ngunggahang pejati lan daksina, ring Sanggah Kamulan. Ring ajeng ngastawa katur upakara sesayut, pangambeyan, prayascita, lingga saking sekar widuri putih, aledin antuk dawun pisang kayu".
Raris ulengan kayune ring Ida Sang Hyang Siwa sane malingga ring linggane, lingga punika maka linggih Ida Sang Hyang Siwa.

Ring sampune tengahing wengi malih ngastawa. Kalaning wengi mangda nenten arip, gita Lubdhakane tembangan, becik anggen suluh urip, mangda ten kantun masolah dursila".
Wawu asapunika bawos Ida Sang Hyang Siwa, wawu raris Ida Sang Hyang Yama tatas,
raris Ida mawecana, "Inggih... Ratu Maha Luwih, titiang matur suksma ring I Ratu, I Ratu ledang nartayang indik brata Siwa Ratri sajangkepnyane, mawinan titiang tatas uning kawyaktyanne. Sane mangkin tityang nglungsur pamit ring anggan I Ratu". Puput matur raris Ida Sang Hyang Yama budal mawali ka Yama Loka.



                                                                                                                                          by : ubud radio

I LUTUNG DADI PECALANG

Kacerita I Singa madeg ratu merintah sekancan burone. I lutung dadi

pecalang wireh keto nyabra dida. I lutung mideran nabdabang kekertan jagat.
Baan kenylne mejalan kemu-mai, sedek nyongkok angut-angut naenang kiap, I
lutung tengkejut ningehang munyin kukul titir; tuk, tuk, tuk…,tuk, tuk, sepanan ia
bangun kipak-kipek liatne merengang. Kaget tepukine I Blatuk ngulkul di punyan
kayune. I lutung nyeri raosne bangras, “Ih Blatuk ngudiang iba ngukul bulus?,
tingkah ibane ene, ngerang gumine mebiayuban. Enggalang orahang teken
awake!”,

I Blatuk enggalang tuun, tumuli ngeraos dadab, “inggih jero pecalang
tiang ngukul, wireh samian biota, aru-ara nandang pikeweh, punika panjak duene
kadung Bangkok ileh-ileh ngaba tumbak poleng, sapunika taler, miwah I kekawa
setata masang jaring. Tiang nenten uning sane ngawinang, jerone sane patut
ngayunin, sampunang uju-uju duka ring dewek titian.

I Lutung kebilbilang tumuli ngelanturang mejalan sambilanga ngrengkeng,
“Apana ane ngeraniang gumine mebiayuhan?, lantas tepukina I tumisi
nyerengseng mondong umahne,! I lutung ngengalang maekan matakon “ue…
Tumisi dadi iba nyerucut mondong umah?. I Tumisi matolihang lantas mesaut,
“inggih jero pecalang, awinag titiangrarud makta umah santukan ikunang-
kunang milehang ngaba api, manah titian jejeh pet ipun nguncangan umah
titiange, samemangkin jerone tunas titian pasubayan.”

Mara keto raos I tumisine, I lutung brangkit pesan, matane barak tumuli genjanga mejalan ngalih I kunang-kunang. Suba joh pejalane, saget tepukina I kunang-kunang di tengah umahne. I Lutung nyagjagin sawireh ngucap “ ue… I kunang-kunang mai malu!”

I kunang-kunang matolihan lantas maekin. I lutung. I kunang-kunang
ngucap, nawegan jero pecalang, napi wenten karya?, dados nemben ngerereh
titian? I Lutung nengkik mamunyi, “ye… ngudiang iba tandruh ?, jani iba lakar
krangkeng awake pelih iba mailehan ngaba api, ngawinang gumine
mablayuhang, liu anake rarud ngaba umahne.”

I Kunang-kunang dabdab nyutin, ‘mangkin dumun jero pecalang. Awinag
titang ileh-ileh makta api, santukan I Beduda sadina-dina ngai bang-bang ring
margi-margine yan titian nenten makta suluh sinah titian macelempung kebang-
bange. Sane mangkin titang nunas pematut ring jerone.”
I Lutung magebras ngalih I Beduda, saget tepukina I Beduda disamping
gokne. I Lutung matkon. “Ai…, beduda corah, dadi iba ngawag-ngawag ngai
bangbang dijalane?, laksana ibane ngaenag gumi biut. I Beduda mesaut dabdab,
“mankin dumun jero pecalang,. Tetujon titian mekarya bangbang pacing anggen
titang nanem bacin I Lembune, sane mebrarakan ring margane, sinah yan
sangprabu melancarang margine bersih ngawinang ledang kayun idane. Iwangke
laksanan titange sekadi sapunika? I Lutung maplengek lantas ngerimik, “ nah
yan keto unduke, I Lembu ane gumine biut, jani awake man ngewales corah
laksanan ibene maluan. Das-dasan awke kelembu di pasihe dugas iba ngutang
awake di peragane. “ I Lutung magebrus mejalan gencang ngalih I Lembu.

Ceritayang I Lembu sedek medem-medeman ngilang padang, jeg teke I
Lutung pejalane encol, kipekane merengang I Lembu nyapa alon, “ inggih jero
pecalang lunga kija mangkin?. I Lutung mesaut bangras, “ ih, lembu, iba mula
demen ngeletehin gumi keme-mai muyagan bancin ibane, jani iba patut
kenedenda mati. Iba lakar repotan kai ring prabu Singa.

“ I Lutung laut mejalan ngerereh I Singa, diarep I singane, I Lutung masila.
I Singa ngeraos, ih I Lutung adakeh iba nepukin pakeweh nabdabang gumine?, I
Lutung mesaut nawegan sang prabu!, ipun lembu sane purun tempal ring iratu,
manah ioune mebalik, ipun jagi ngadu ring iratu. Mara keto raos I Lutung, I Sing
pedih makpak, nagih nyarap ukudang I Lembune, lantas I Singa ngalih I Lembu
kasarengin teken I Lutung.

Ceritayang I Lembu ketemu teken I Lelasan. I Lembu orahange dewekne
repotange teken I Lutung, sinah ia lakar sarape baan I Singa, I Lelasan seken
ngeraos “uduh Lembu de jejeh !, seenune kaine hidup, konden karwan iba lakar
mati, awake misadya nandingin I Singa. Buin kejepne saget teka I Singa ajak I
Lutung, I Singa nyagjagin I Lembu, I Lelasan encol ngadang I Singa sambilange
mamunyi bangras, “ ih Singa cang tandingan ci !, yan kai suba mati mara iba
dadi nyarap I Lembu. I Singa mamunyi bangras, “ ih Lelasan nyalah-nyalah kai
ngelawan iba, gediang awak ibane!, dosan I Lembu gede pesan, ia pantes kene
denda mati?? I Lelasan ngucap, “ih Singa eda iba liunan pete mai metanding.
Lawan icing. I Singa ngamuk lautnyarap, I Lelasan saget mekelid tendasne ngigel
ikutne kutal-kutil. I Singa pedih pesan laut ngengsebang nguber. I Lelasan encol
makecos ka tunggak tinge, I Singa ngangsebang. Nyerap, saget tunggak tiinge
kene sagrep, metatu bungut I Singa cuah-cuah pesu getih. I Singa nyelempoh
lantas mati. Nepukin I Singa mati I Lutung melaib bah bangun ngungsi alas
wayah.

 
                                                                                                                                          by : ubud radio

ANAK RIRIH

Pan Karsa ajaka pianakné muani nanggap upah ngaé sémér di sisin rurungé gedé. Uli semeng makasanja ia ajaka dadua tusing marérén magaé, sajawaning dinuju madaarné. Kenehné apang gegaéné enggal pragat, tur lantas nampi upahné. Telung dina ia magaé tan parérénan, séméré suba dalem, ngantiang pragat. Kendelné tara bakat ban nuturang. Buin awai magaé, pedas ia bakal nampi upah liu. Tan critanan maniné semeng séméré lakar katampiang tekén ane mupahang. Petengné sagét ujan bales pesan madulurang angin. Apeteng Pan Karsa tusing bisa pules ngenehang gegaéné. Takut séméré bek kaurugin tanah. Maniné nu ruput ia ajaka pianakné nelokin séméré, sambilang ngaba tambah. Saja lantas séméré bek aji tanah. Pianakné sedih mapangenan. Pan Karsa masih mapangenan. Makelo ia bengong, mangenang kalacuran déwékné. Nangingké ia ngalih daya, apanga gegaéné aluhan. Lantas ia ngomong tekén pianakné. “ih cening, de cai keweh, buin akejep dong ilang tanahé ané ngurugin séméré né.”Ditu lantas Pan Karsa ngantungan baju muah capilné ditongosé ngantungan buka ané suba-suba. Pianakné masih nuutang tingkah bapané. Buine tambahé ané besikan bantangné tancebanga ka tanahé ané ngurugin séméré, muah ané lénan pejaga di sisin séméré, suud keto lantas kalahina mengkeb.




Kacrita anaké sané mentas ditu pada ngon, ningalin baju muah capil magantung paek séméré, tur ané ngelahang tuara ada. Apa buin mara ajinanga ada tambah ditu. Alihina tusing ada, kauk-kaukina tara ada masaut. Sayan makelo sayan liu anaké pada kema tur pada ngenehang, anaké ané ngaé séméré kaurugan baan tanah ditu. Lantas sahasa nyemak tambah, pada numbegin séméré ento. Tanahné kagediang. Baan liu anaké magaé, buina tanah nu gebuh, dadiannya tuara makelo séméré ento suba kedas buka ibiné. Ditu Pan Karta Malaib-laib tur ngomong, “inggih jeroné sareng sami, tiang nunas pisan ring pitulung jeroné sane paicaang ring tiang.”

 
                                                                                                                                       by  :   ubud radio

I LUTUNG MASAWITRA RING I KEKUA

     Ring tengah alase sane jimbar, wenten macan masawitra sareng lutung. Sedek rahina anu i macan sane masambung ikuh sareng i lutung malaib pati luplup, santukan jejeh manahnyane ngeton i kambing. Palaib ipune sareng kalih pati luplup, nenten ngetang karengkaden alas, pangkung miwah grembeng. Saking pangendan Widi, sambungan ikuh sang kalih keles, mawinan palaib i macan sareng i lutunge mabelasan.

     Critayang i lutung sampun rauh ring alase sane madurgama. Irika i lutung mararian, tur glalang-gliling ring tanahe, santukan nenten sida antuk ipun naanang sakit awakipune. Angkihanipune noos kabatek antuk kenyelipune. Sampun sue masanekan raris ipun bangun, mamanah pacang ngulati toya santukan bedaknyane tan gigisan. Irika raris ipun mamargi ring samping pangkunge, bilih wenten toya panggihinipun. Tan dumade panggihinipun tugu bagu sampun rubuh, genah i kekua masinutan.
I lutung kagiat miragi suara saking batune. Manahangipun suara punika suaran manusa, mawinan ipun nenten di geelis nyaurin.
I kekua malih mabaos, " Ih lutung cai teka uli dija, dadi tumben tepukin deweke?"
I lutung raris nyelehin panangkan suaranne, kandugi panggihinipun i kekua ngesil ring samping batune.
I lutung alon nyaurin, "Mawanan deweke teked dini, sawireh deweke paling, tusing nawang lisikan. Deweke bengong ngatonang jeneng caine tawah pesan. Tusing pesan masaih teken buron ane lenan. Ento krananne deweke kedek ngatonang goban caine masaih pesan teken batu." Miragi baos i lutunge nyadcad deweknyane, i kekua manahipune daat brangti raris mabaos bangras, "Ih lutung kaliwat baan cai mamunyi, tusing nawang paundukan. Padingehang munyin deweke! Deweke mula terehan Bedawang Nala ane setata kukuh nyuun gumine. Leluhur deweke kasub tan patandingan ane malu. Yan cai dot nawang buat kawisesan deweke, mai paekang awak caine, lakar uyeng deweke! Yan sedekan deweke pedih gumi muah alas gununge makejang, nyidaang deweke mralina. Nah edengang jani kawisesan caine. Deweke lakar nandingin kapurusan caine!" Sapunika baos i kekuane bangras.
I lutung daat jejeh miragi gertak i kekuane tumuli mabaos banban, "beh kekua, sinampuraang pesan buat kasigugan deweke. Tusing ja sangkaning deweke degag bani teken cai. Sujatinne deweke tusing nawang teken panumadian caine. Nah ne jani jalan makekasihan! Cai kekua anggon deweke kanti. Sawireh i raga mula terehan wangsa utama." Sapunika baos i lutunge.
I kekua raris mabaos banban sarwi kenyem, "ih lutung, mangdoh lakar kasidan amun keneh caine, lakar makasihan teken icang sawireh bebaksane pada melenan. Icang demen teken dondonan ane berek, cai demen teken wohwohan, sinah suba pepinehe tusing lakar adung.

     Ada katuturan ane malu, anggon icang tetuladan, buka bojog masawitra teken i kambing. Pawawitrane raket, mawastu ngwetuang siat malarapan baan ngrebutin tanduk." I lutung kenyem nyaurin, "Ih kekua, yan kenehang icang tusing ja keto. Sawireh icang melenan teken bojoge ane satuaang cai." Sapunika pajar i lutunge mitegesang pisan.

     Critayang indik pasawitran i lutunge sareng ring kekua becik pisan. Sareng kalih ipun rerad-rerod luas ngrereh tetedaan nenten naenin mabelasan, ngulurin legan kenehnyane. Ri kala semeng i lutung metu manahipune pacang nyugjugin baos i kekuane, santukan ipun ngaku sakti.
Sasampun i lutung matemu ring sawitrannyane, raris ipun mapajar, "Ih cai kekua, buin mani jalan luas melali kategale kelod, sawireh icang ningeh orta, ditu liu ada umbi-umbian muah woh-wohan minakadi poh, pakel, nyambu, juuk muah ane lenan. Buina soroh umbi-umbiane suba kone sedeng ebet.

     Disisin-sisin abiane, glagahe bet buina liu pesan don kayune berek ane ulung ka tepin jurange. Jae, isen, lempuyang samah buka alase. Buina ane ngelahang abiane tusing mondokin." Sapunika baos i lutunge. I kekua lega manahipune miragi sarwi mabaos banban, "Nah yan saja buka raos caine, jalan buin mani semengan luas ka tegale kelod. Nanging ada piteket deweke, yan saget teked di pakubuan, apang ngalih amah-amahan suang-suang, buina eda cai uyut.

     Critayang benjangne pasemengan i lutung miwah i kekua sampun mamargi. Sampun doh ipun mamargi nuut lisikan sane silak-siluk ring bangkiang gununge. Saking bangkiang gununge katon pasisine asri ngulangunin manahipune. Sasampune rauh ring pabianan, sareng kalih macelep ka tengah abiane. Nyandang becika sang madrue abiane nenten wenten ring abian, mawinan kalintang lega manah sang kalih neda tetedaan sane doyaninipun. Nenten nyandang baosang indik legannyane ngulurin kaulangunan. I lutung raris ngrincikang daya pacang nyengkalen i kekua. Irika ipun tedun saking wit tarune tur nuju wit jaene, tumuli ngambil umbinnyane tatis kateda. Sasampune polih ngarasayang, pramangkin ipun maduhan sarwi ngusap yeh mata. Suarannyane ngelur aduh-aduh. Kala punika i kekua raris nangsekin tur mabaos, "Ih lutung eda keto, suud aduh-aduh! Yan dingeha teken ane ngelah abiane sinah deweke lakar matianga." Sapunika pajar i kekuane. I lutung nenten ngrungu baos i kekuane, bilih nyangetang ipun aduh-aduh. Duk punika suaran i lutunge kapiragi olih sang nruenang abiane. Sang madrue raris gegison nyujur ka abiannyanne. Sasampune rauh ring tegalanipune, tengkejut ipun ngatonang abiannyane telas kagebur.
Tan dumade metu gedeg manahipune tur di gelis ngruruh, nyliksik sang corah sarwi matbat, "Ih cai corah, kenken sujatinne goban caine. Cai bani ngusak-asik pabianan deweke, antosang buin ajahan, lakar empug kai tendas ibane."
Miragi baos sang masrue abian, i kekua daat jejeh raris di gelis mengkeb ring batan tengkulake. I lutung makecos menek ring tarune. Solahipune kajengat-kajengit sekadi nundun gedeg manah sang madue abiane. I lutung tatis magending sapuniki, "I lutung babuan di kayu, i kekua batan tengkulak dug, dag, ceng, ceng, kiok." Sapunika gendinganipune mawali-wali, ngardinin sang madue abiane sane mawasta durbudi sayan nyangetang pedihipune. Bonglakipune makelep kasunarin antuk surya. Matanipune barak, nulengek mapawasan ring carang kayune. Panggihinipun i lutung negak ring carang kayune, iteh magending. Durbudi sayan sengitan.
Ipun raris mabaos, "Ih lutung buron cemer, apa petaang cai? Cai kaliwat degag teken deweke. Yan saja cai wanen, tuunang iban caine! Lakar cohcoh kai tendas ibane baan caluk. Kema enggalang orahin kadang caine, tonden ngrebut kai!" I lutung nenten ngrungu munyin Durbudine bilih nyangetang ipun magending. Sasampune ipun miragi gending i lutunge, raris ipun mapineh-pineh, "I lutung magending sujatinne ngorahin i dewek." I Durbudi raris nyliksik batan tarune. Asing-asing ane ebet adas ipun. Tan dumade panggihin upun clebongkak madugdug, punika tatis keberangipun, panggihinipun i kekua ngesil.
Durbudi kalintang sengitan tur mabaos, "Bah ne ko ya malinge ane bani ngrusak abian deweke." Sapunika baos ipune. I kekua di gelis kategul, raris kabakta ka pondoknyane.

     Kacrita sampun tauh ring pondok, Durbudi raris ngaukin pianak miwah somahipune, "Men Cening, mai tingalin! Kema enggalang ngalih saang. Ajaka mebat. Ne kekuane suba krangkeng Bapa. Buin mani pasemengan dabdabang basa muah reramone!"

     Sasampune sore i lutung sane kantun ring carang kayune, wiakti daat lega manahipune, santukan katarka i kekua pedas pacang padem. Punika mawinan ipun tedun, mamanah pacang nyelehin genah i kekuane.
Rauh i lutung ring genah i kekuane raris ipun mapakar alon, "Ih kekaua, eda cai sanget nyekelang deweke! Sawireh ene mula pangendan Widi, rusing dadi kelidin. Yan kenehang deweke, cai tusing ja lakar mati, yan saja buka munyin caine i pidan, cai mula terehan sakti mawisesa. Sakewala baan teresnan deweke masawitra teken cai, ento krananne deweke teka nelokin cai. Yan sing pelih baan deweke narka sinah cai lakar anggona cokok makuskus." Sapunika baos i lutunge, sakadi nyindirin.
I kekua kenyem nyaurin, "Bah yan keto, tusing cai nawang teken unduk deweke? Di kapan deweke lakar mati, sawireh deweke dini, lakar kanggon mantu. Petengne nyanan deweke lakar kaatenang ngajak pianak Durbudine. To iwasin, gegelan deweke mara pesan suud ngulig boreh! matuan deweke epot magarapan nabdabang sagi, nyanggra tamiune lakar teka." Sapunika baos i kekuane, masebeng bingar. Nenten pisan wenten merawat jejeh ring semitanipune, yadiastun ipun pacang kapademang. I lutung bengong miragiang satuan i kekuane. Saantukan belognyane kaliwatm baos i kekuane kadenipun sujati. Irika metu manahipune dot ngantinin i kekua dados mantu sarwi ipun mabaos, "Beh, saking saja cai mula sawitran deweke ane melah. Nah jani terusang legan caine masawitra teken icang. Cutetne icang ngidih teken cai apang cai saking las nyerahang gegelan caine teken icang. Icang ngantinin cai dadi mantun I Durbudine. Yan suba saking saja cai nyak nyerahang gegelan caine, icang tising engsap teken kapitresnan caine yadiastun ping kuda-kuda icang lakar numadi, apang setata masawitra teken cai." Sapunika baos i lutunge.
I kekua kenyem nyaurin, "Yan keto keneh caine, apa men orahang deweke teken cai. Deweke mula saking sujati tresna makekasihan. Deweke tusing mucingin pangidihan caine. Jani, cai dini nongos di tengah krangkenge, deweke lakar matinggal, cirin deweke tresna  teken cai!" Sapunika baos i kekuane. I lutung raris ngungkab krangkenge, tumuli ngranjing ngentosin i kekua. I kekua raris matinggal nylupsup ka bete.

     Tan critaang i kekua ring margi, mangkin ipun sampun rauh ring genah sane singid. Critayang mangkin I Durbudi sampun puput nyangih blakas tumuli ipun nyujur genah i kekuane. Sarauhe ring genah i kekuane, I Durbudi daat kagiat, saantukan ipun manggihin i lutung sane matekep ring krangkenge.
I Durbudi raris mabaos ring somahipune, "Men Cening nyen ane nyilurin i kekua di krangkenge?" Somahipune maosang nenten uning.
I Durbudi malih ngucap, "Bah saking suecan Widi ene, kekuane magentos dadi lutung." Sapunika baosipune, sarwi ngigelang blakas antuk legan manahipune." Bah mati cai lutung. Cai buron corah tur nista sing buungan cai lakar anggon deweke cokok, anggon deweke murnayang keneh deweke sebet." Sapunika baos I Durbudine. Somah miwah pianaknyane sami lega tur mabaos, "Ngedenang bene teka."
I Duurbudi mabaos, "Men Cening imbuhin buin basane. Aba mai wadah getihe!" Miragi baos I Durbudine asapunika i lutung daat jejeh, awakipune ngejer santukan tan pariwangde ipun pacang kapademang.
I lutung raris mapineh-pineh, "Bah uli kene i kekua lakar ngamatiang deweke." Sapunika pepinehipune, tur tan mari nyesel awak baan belogipune nenten uning keni upaya sandi. Irika raris ipun mabaos ring I Durbudi, "Uduh jero, nenten ke jerone pacang leteh mademang tur ngajengang titiang, santukan tiang makuku lelima. Yan manut ajaran agama, sane makuku lelima, tan wenang kabaksa. Mawastu jerone jagi nemu nraka. Yan pet jerone ngamatiang tur ngajengan sinah lakar nenten ngleganin kayun, sawireh awak tiange jagi berek kateda olih bubuk. Yan jerone mapakayun apang rasan ben tiange becik, nyupsup kayang kawekas tur prasida nyupat nrakan jerone, mangkin durus pirengang atur titiange. Titiang puniki wantah terehan wenara saking gunung kiskinda sane naenin ngrusak gumi Lengkane. Mangda jerone uning sane anggen mademang titiang, inggih punika kulit sane lumutan, punika anggen nunu dewek titiange, sinah titiang padem. Yan ben titiange kaolah sinah pacang ngamedalang sad rasa sane becik." Sapunika baos i lutunge.
I Durbudi bengong miragi baos i lutunge santukan nembe miragi tutur. Saantukan belog tututipune nenten uning ring daya upayan i lutunge, tan dumade punika sane katuut. Sasampune ipun polih kulit kayu kadugdugang ring arep i lutunge raris katunjel. Apine ngendih murub ngabar-ngabar. I lutung di gelis makecos ngelidang dewekipune. Apine sayan dumillah kaampehang angin, nilap pondok I Durbudine, jantos puun. Pondoknyane telas puun, saantukan nenten wenten anak sane nulungin. I Durbudi sareng pianak somahipune raris matilar ngungsi alase sane suung. Apine sayan murub muunang  kekayuan sane ring samping pondok I Durbudine, sekare katah sane aas saking witnyane saantukan layu keni iusan panes. Tambulilingane sami mabiayuhan, pakeberbernyane pati purug, kalikub antuk andus. Suaran paksine makuug, makeber srantaban. Iusan genine sayan nyupsup mawinan katah pianak paksine sane wenten ring sebunnyane, paplukpuk ulung.

     Critayang i lutung sampun rauh ring alase ageng. Manahipune pacang ngetut pejalan i kekuane. I lutung nenten lega, yan tan ipun polih ngwales laksanan i kekuane sane daat corah punika. Sapanjang margi ipun uyut ngaukin i kekua, "Ih cai kekua kaliwat nista tur corah, dija tongos caine, yadiastun cai mengkeb di tengah pasihe, lakar sliksik kai. Rahina wengi i lutung masusupan ring alase, nyliksik pangkung, jurang miwah bete. I kekua taleer durung panggihinipun. Tandumade ring tegal ambenganne linggah panggihinipun i kekua sedek ngesil ring beten batune sane ngenjol. Ring samping i kekuane wenten lelipi poleng sedekan pules. Kala punika i kekua uning ring pangrauh i lutunge raris ipun mapi-mapi ngranasika, mamegeng sarwi ngidemang matannyane, sekadi tingkah anake matapa.
I lutung rauh nangsekin, tur mabaos bangras tur nuding, "Ih kekua mati cai jani. Cai kaliwat corah, tusing nyandang anggon sawitra tingkah caine nyicing singal. Laluang keneh caine. Tendas caine lakar pantigang deweke. Apang tawang cai pikolih anake tusing satia teken munyi." Sapunika baos i lutunge, sada jenger.
I kekua sebengne alep raris mabaos, "Saja pesan buka raos caine. Eda cai sanget pedih. Dikapan cai nyidaang ngamatiang deweke. Mapan deweke mula kasuecanin olih Sang Hyang Widi. Deweke dini kanikayang ngemit druen Ida Betara. Apang cai nawang deweke jani nyatauin cai, sakewala tusing dadi wera. Ada katuturan satua singid, rikala watek betara sura gana, sapta resi muah danawa rajane makejang satinut muter pasih empehane. Pakayunidane sami pacang ngrereh amreta miwah raja brana. Amertane kawadahin jun manik. Penegulan amertane ada dini. Deweke kanikayang ngemit. Ento krananne deweke ada dini, nyungsung pangandikan Ida Betara. Sawireh ada pawisik, nyen ja ane ngemit pican Ida Betara, ia tusing lakar kena baya ane ngewehin, tusing kena gering, muah tusing lakar mati. Yan pet mati sinah buin mewali idup. Nah keto kautaman sabuke." Sapunika baos i kekuane. Wiakti pangus antukipun nyatuaang anggenipun ngengkebang kacorahannyane. I lutung teleb miragiang, mawanan ical pedihipune. Kamanah antukipun baos i kekuane saking tetuian pisan.
Irika raris ipun mabaos, "Ih kekua, buka raos deweke i tunian, eda nyen cai pedih. Ampurayang munyin deweke ane nyakitin keneh caine, saja bas kaliwat icang mesuang munyi, sakewala sujatinne keneh icange mula saking tresna masawitra teken cai. Raos icange buka keto mula nyinahang karaketan keneh icange masawitra. Nah yan ada legan caine teken icang, icang dot pesan apang taen nganggon sabuk polenge ene, apang sida masih icang nepukin karahayuan. Icang majanji teken cai, yan pet icang nepukin kadirgayusan tur kasuecanin olih Ida Betara, icang tusing engsap masawitra teken cai kayang kawekas." Sapunika baos i lutunge kedeh pisan, mangda ipun kawehin ngangge sabuk polenge sane kakemit olih i kekua. Ipun nenten uning ring pangindra jalan i kekuane.
Kala punika i kekua raris nyaurin, "Apa men orahang deweke teken cai, sawireh keneh caine suluk lakar nganggon sabuke ene. Sujatinne abot pesan keneh deweke lakar mebasang, nanging baan tresnan deweke masawitra teken caim deweke tusing lakar mucingin. Sakewala ada piteket deweke teken cai. Deweke takut kaduken olih Ida Betara, deweke lakar ninggalin cai dini. Eda pesan cai jeg kadropon nganggon sabuk polenge ene, satonden deweke ninggalin cai. Yan suba deweke joh mejalan, ditu mara cai nganggo sabuke ene!" Sapunika baos i kekuane. I lutung matutang, saantukan meled manahipune pacang ngrangsuk sabuk punika. Irika raris i kekua matilar saking genah lelipi polenge medem. Sampun doh i kekua mamargi, i lutung raris mabakti ring arep lelipine pules. Puput mabakti, di gelis i lutung nyaup lelipine sarwi ngambil bungutnyane. kala punika i lelipu tengkejut, tur pedih, manahangipun wenten baya sane rauh. Irika raris i lelipi nyeceh nyotot tur nglilit bangkiang i lutunge. I lutung pramangkin nyerit maduhan, antuk pangrabdan wisian lelipine. I lutung raris ebah glalang-gliling ring tanahe, naanang wisian lelipine sayan nyusup. Dewekeipune waluya kadi tan pajiwa sarwi ngeling, nyambat-nyambat Widi. Saking pamerat wisian lelipi polenge, i lutung raris engsap tur nylempang ring sor taru kepele. Yan makudang dina suene i lutung niwang ring tengah alase, Critayang mangkin i kekua sampun ring sisin pasihe. Manahipune setata sengsaya santukan i lutung sinah pacang gedeg tur ngruruh ipun pacang mademang. Irika ipun mapineh-pineh, ngricikang daya upaya mangdene nenten disa kasengkalen olih i lutung.

     Critayang wenten kerang magenah ring sor parangane ngenjol, kenjekan nyebak keni embahan toyan pasihe sedekan puras. I kekua raris gelis nangsekin kerange punika, sarwi nongos ring sampingnyane.

     Baosang mangkin i lutung sasampunne ipun seger, manaipune daat gedeg ring i kekua sarwi mapineh-pineh. Beh sing cepok pindo deweke nagih matianga teken i kekua, mawinan tusing nyandang ia idupang." Sapunika manahipune saatukan gedegnyane kaliwat. Punika mawanan panes bara rasan manahnyane matanipune barak, angkihannyane noos miwah limannyane ngetor mamanah pacang ngilut baong i kekuane. Irika raris ipun mamargi gegancangan ngentasin alas sane wayah, tan ngitung bayane pacang nyengkalen. Ting margi ipun setata ngimik, matbat i kekua sane kaliwat corah, sarwi makta batu pacang anggeipun mademang i kekua.
Pamarginnyane tan pararianan, kancit i lutung rauh ring genah i kekuane, sarwi gregetan nuding, "Bah, mati cai jani kekua. Ene iwasin liman kaine, lakar mancut urip caine. Jani suba pragatne, pikolih caine matingkah corah. Uli goban caine suba nyinahang, Cai setata ngardinin deweke sakit kalara-lara, jani trima pikolih pakardin caine ane setata ngrincikang matin deweke. Dadi cai nengil, dong pesuang karirihan caine! Yadiastun Sang Hyang Wisnu ngasih-asih ngidih pelih teken deweke cai tusing ja lakar idupang kai." Sapunika baos i lutunge.
Wau i lutung pacang nglempag, i kekua masebeng kenyem sarwi mabaosm "Ih sawitra, sedeng melaja cai teka. Deweke mula setata ngati-ati apang enggal kamatiang baan saritra, maka jalaran deweke maan suarga. Keto pangandikan Ida Sang Hyang Widi tekening deweke, apang enggal deweke mulih ka suargan, upah deweke dadi panunggu." Sapunika baos i kekuane. I lutung kamegan miragi, santukan tambet manahipune. Ipun kadaut antuk baos manis.
Pedihipune mawastu enduh sarwi mabaos, "Bah yan keto, tegarang satuaang katuturanne!" I kekua raris nyatua, "Kacrita ane malu Ida Sang Hyang Siwa ngelarang tapa, tusing dadi ngajak rabi. Ada detia raja madan Si Nila Rudraka, tusing suud-suud kenehne lakar nguugang suargane. Mawastu bingung kayun watek dewatane di suargan, sawireh ane lakar nyidayang ngamatiang Si Nila Rudraka mula tuah okan Sang Hyang Siwa mapesengan Sang Hyang Gana. Ditu laut para dewatane nunas ica ring Ida Sang Hyang Semara, mangdane ida ngoda patapan Ida Betara Siwa, apanga metu kayunidane kasemaran. Ditu laut Sang Hyang Semara ngoda yogan Sang Hyang Siwane, majalaran baan niwakang panah semara, Ri kala Ida Betara Siwa kena panah semara, laut ida ngleuang semara laut ida duka. Sang Hyang Semara kageseng baan api, dumilah ane pesu uli panyingakan Betara Siwane. Ida Betari Ratih rabin Sang Hyang Semarane mireng rakanidane seda, laut ida masatia malabuh geni. Nah keto katuturan sedan Idang Sang Hyang Semara kasarengin baan rabinne. Pasukanidane ane mautama ada dini di parangane marupa kerang. Asing -asing ane sida nguasayang mawastu dadi ratu wibuh pradnyan, susila, kasumbung di gumine. Buina setata prasida ngulurin Karasmian ngajak rabine. Nah keto katuturan Sang Hyang Semara ane malu apang cai nawang." Sapunika baos i kekuane. Manah i lutunge lega miragi satuan i kekuane, santukan lengut antukipun ngiketang satua.
Gedeg i lutunge mawastu ical, raris ipun mabaos banban, "Galamg keneh icange ningeh satuan caine. Sayan cumpu keneh icange makekasihan teken cai baan isin satuan caine daat mautama. Ane  jani icang ngidih teken cai, yan cai lega, icang ngenntinin cai dini. Dumadak ada suecan Widi, icang enggal dadi ratu nyakra werti. Icang lakar nganggon cai patih Mangku Bumi." Sapunika baos i lutunge tetuian. I kekua nenten malih mabaos, raris gelis nyrutcut makaon.

     Tan critayang pajalan i kekuane nylupsup ring alase, baosang mangkin i lutung sampun usan mabresih masuci, raris nabdabang negak masila sarwi nyakupang lima ngranasika. Solahnyane tan pendah kadi anak matapa. Ri kala i lutung sedek teleb ngincepang semadi ring arep kerange sane nyebak, tan dumade kaange raris ngep, nyepit liman i lutunge.
I lutung nyerit aduh-aduh sarwi ngedeng limanipune sambilang ipun mabaos, "Ratu Betara, ampurayang titiang parekan Betara. Sampunang banget duka, durus lebang liman titiange!" Sapunika baosipune. Kala punika toyane sayan ngagengang, mawastu liman i lutunge kalebang. i lutung raris munggah ka duur parangane. Manahipune sayan jejeh, saantukan sinah ipun pacang padem kalebu. "Aduh sing buungan deweke lakar mati dini. Tusing pesan ada ane lakar nulungin, yan tusing mula saking suecan Ida Sang Hyang Widi." Sapunika baosipune tan mari nyelsel dewek saantukan merasa kauluk-uluk olih i kekua. Manahipune sayan sedih sarwi ngeling, mapulisahan ring parangane.


                                                                                                                                       by :   ubud radio